قیام کوروش بر پادشاه ماد

کم‌کم کوروش در پارس نیرویی گرد آورد و برآن شد که بر شاه ماد خروج کند . نبونید پادشاه بابل این واقعه را چنین می‌نویسد : "شاه ماد لشکر خود را گرد آورد و به‌قصد کوروش پادشاه انشان (یا انزان) بیرون رفت . لیکن لشکر ایخ‌توویکو⁰ بر او شوریده و او را گرفته ، به کوروش تسلیم کردند . کوروش به طرف همدان یعنی پایتخت ماد رفت و سیم و زر و ثروت همدان را تصاحب کرد . و غنایمی را که به دست آورده بود به انزان برد ."
بنابراین به قول نبونید ، کوروش آنگاه که بر ایختوویکو خروج کرد پادشاه انزان بود و نیز بنابرآن لوحه‌ی بابلی ، جنگ کوروش با ایختوویکو سه سال طول کشید تا همدان در ۵۵۰ ق.م به دست کوروش افتاد . موافق گفته‌ی نبونید ، کوروش پیش از فتح همدان ۸ سال پادشاهی انزان را داشت . کوروش پیشنهاد اتحاد با نبونید پادشاه بابل را که بر اثر تصرف حران از طرف ایختوویکو به این فکر افتاده بود ، پذیرفت . ایختوویکو از این اتحاد بر ضد خود آگاه شد . جنگ بین وی و کوروش درگرفت ، ایختوویکو شکست خورد و کوروش شاهنشاه ایران شد .
به روایت هرودوت ، چون کوروش در پارس خروج کرد ، ایختوویکو نخست لشکری به مقابل کوروش فرستاد و او را شکست داد ، ولی کوروش مأیوس نشد و دوباره نیرویی گرد آورد و بر پادشاه ماد قیام کرد . ایختوویکو لشکری به سرداری هارپاگ مزبور ، به سرکوبی کوروش فرستاد . هارپاگ چون از شاهِ ماد کین در دل داشت به کوروش پیوست . و گروهی از سران ماد نیز به کوروش پیوستند . ایختوویکو ناچار خود با لشکری به پارس آمد ، در نزدیکی پاسارگاد جنگی روی داد که شاه ماد دستگیر گشت و به کرمان تبعید شد . سلسله‌ی ماد بَرافتاد و کوروش شاهنشاه ایران گشت .
ایران در عهد باستان ( جواد مشکور )

⁰نام این پادشاه را هرودوت آستیاگس ، و کتزیاس آستی‌گاس نوشته ؛ نبونید شاه بابل ایخ‌توویکو نویسانده و بعضی آژیدهاک نوشته‌اند . وی پس از مرگ هوخشتره به‌جای پدر به تخت نشست . او برای آن پدر فرزند خلفی نبود و روزگار خویش را به خوش‌گذرانی و بوالهوسی می‌گذرانید . دربار خود را به تقلید از دربار آشور با تجمل کرد . پادشاهی طولانی او تا اواخر بدون جنگ و جدال ، در عیش و عشرت گذشت . مردم از او راضی نبودند ، و به محض آنکه کوروش هخامنشی از پارس بر او قیام کرد ، مادها وی را رها کرده و به کوروش پیوستند . در نتیجه دولت ماد در ۵۵۰ ق.م بَرافتاد و ضمیمه‌ی دولت پارس شد .
گویند که ایختوویکو می‌خواست حران را ، که معبد سین Sin رب‌النوع ماه در آنجا بود ، از بابل منتزع کند . از این‌رو نبونید با پادشاه پارس (کوروش دوم) بر ضد او متحد شد .